De gemeenteraad van Zuidhorn in 1934 bij het afscheid van burgemeester De Vries. Zijn laatste gemeenteraadszitting. V.l.n.r. zittende; Joh. Hiemstra, Job Siccama, gemeentesecretaris Brand, Burgemeester de Vries, Jan Hazenberg, Fokke van de Pers, Wiebe Smit Staande: Jan Sennema, Willem Tiessens, Chris Kuipers, Jelle Rispens, Taeke Cruiming en Jan Nijenhuis

Honderd jaar geleden…

,,De Sociaal-Democratie is in deze provincie totaal onbekend. Ik ken geen enkele aanhanger dier leer, ook niet onder de werkende klasse”. In 1880 werd dit geschreven door D.R.Mansholt, hereboer uit Ulrum, vriend van Domela Nieuwenhuis en Multatuli.

Het zou nog 35 jaar duren alvorens in 1915 de eerste vertegenwoordiger uit de sociaal democratische gelederen tot de Zuidhornse gemeenteraad kon toetreden. Het was Johannes Hiemstra uit Noordhorn, die tot 1939 raadslid voor de SDAP ( Sociaal Democratische Arbeiders Partij) gebleven is. Het is dus bijna een eeuw geleden dat de sociaal democratie een bres kon slaan in de hegemonie van de liberalen of vrijzinnigen zoals men de liberalen toen noemde.

Domela Nieuwenhuis

De sociaal-democratie kreeg in onze gemeente enige organisatorische vorm met de oprichting in 1885 van een afdeling Noord- en Zuidhorn van de Sociaal Democratische Bond (SDB) waaraan landelijk de naam van dominee van Domela Nieuwenhuis onverbrekelijk verbonden is. Domela Nieuwenhuis zelf heeft in 1892 een gloedvolle spreekbeurt gehouden in het stationskoffiehuis in Zuidhorn.

Propaganda voor het socialisme

De lokale DSB-afdeling, met D.Donia , timmerman bij de staatsspoorwegen uit Zuidhorn als voorzitter en Jetse Veenstra uit Noordhorn als onvermoeibare secretaris, organiseerde vergaderingen, wandeltochten en optochten. Die activiteiten hadden als doel om propaganda voor het socialisme te maken bij de ‘nog vele onwetende en aarzelende arbeiders en hun gezinnen’. Daarnaast werden verzoekschriften gezonden aan de burgemeester en de gemeenteraad bijvoorbeeld ten aanzien van voeding en kleding van schoolkinderen en verhoging van de uurlonen bij de gemeentelijke werkverschaffing in de winter.

‘Revolutionare socialisten’

Omdat de vroege socialisten wel wisten dat de gevestigde burgerij al dat ‘rode gedoe’ maar als gevaarlijke verstoring van de nachtwakersstaat zag , werd menig verzoekschrift beëindigd met de onderdanige zin: ‘hopende dat U Ed. hierop gunstig moge beschikken opdat men van ons nog rustige gemeente niet zal moeten zeggen dat wij hier revolutionaire Socialisten zijn’.

Oprichting SDAP

1894 is voor de sociaal democratie een belangrijk jaar. Het jaar namelijk van de oprichting van de landelijke SDAP met als voorman Pieter Jelles Troelstra.
In Zuidhorn werd de DSB ontbonden . De leden sloten zich aan bij de SDAP, evenals de lokale afdeling van de Bond voor Algemeen Stem- en Kiesrecht.
Op 2 december 1894 is onze gemeente de SDAP afdeling Zuid- en Noordhorn opgericht
In 1907 deed de SDAP voor de eerste keer mee aan de gemeenteraadsverkiezingen. Nog zonder succes. Ook in 1909 en 1913 lukte het niet.

SDAP-programmapunten

De voornaamste SDAP-programmapunten uit die tijd waren : goede armenzorg, goed volksonderwijs, woningbouw van gemeentewege, medisch toezicht op schoolkinderen, belasting naar draagkracht.

Arbeiderskiesvereniging

Pas in 1915 lukte het Johannes Hiemstra raadslid te worden. Vanwege interne ruzies tussen Zuidhorners en Noordhorners deed hij met een door hem zelf opgerichte partij, de Arbeiderskiesvereniging, aan de verkiezingsstrijd mee. Hij won de interne broederstrijd.
In 1919 was de ruzie bijgelegd en werden twee SDAP-ers in de raad gekozen, Joh. Hiemstra uit Noordhorn en E.Brilstra uit Zuidhorn.

Kiesrecht

Mede door invoering van het algemeen kiesrecht voor mannen en voor vrouwen in 1917 en 1919 en door de tot 1970 bestaande opkomstplicht heeft de SDAP tot aan de Tweede Wereldoorlog een sterke positie veroverd: gemiddeld over de jaren 25 % van de kiezers, goed voor drie zetels in de gemeenteraad.